علامه سيدعبداللّه شبر در مصابيح الانوار درباره حديث لا جَبْرَ وَ لا تَفْوِيضَ بَل اَمْرٌ بين الأمرین

علامه سید عبداللّه شُبّر در مصابیح الأنوار درباره حدیث «لا جَبْرَ وَ لا تَفْوِیضَ، بَلْ اَمْرٌ بَيْنَ الْاَمْرَینِ» به تفصیل توضیح داده است. وی به نقل از علامه مجلسی می گوید:

افعال بندگان بر حسب احتمال عقلی، از چند صورت خارج نیست:

یک ـ افعال با قدرت و اراده خداوند روی می دهند و بنده هیچ نقشی و قدرتی در افعال خود ندارد.

دو ـ افعال با قدرت و اراده بنده رخ می دهد و خداوند هیچ نقش بلا واسطه ای در افعال بندگان ندارد.

سه ـ روی دادن افعال به مجموع قدرت بندگان و خداوند وابسته باشد که خود، سه فرض دارد:

اول ـ مؤثرْ قدرت خداوند است که به واسطه قدرت بنده، افعال را انجام می دهد.

دوم ـ مؤثرْ قدرت بندگان است که به واسطه قدرت خداوند افعال را به جای می آورند.

سوم ـ هر دو مؤثر باشند، بدون اینکه یکی را به مؤثریت و دیگری را به وساطت، مقید کنیم.

علامه شبّر، استدلال های هر دو گروه جبریه و قدریه و نیز معتزله را مطرح ساخته و مورد نقد و ایراد قرار می دهد. سپس به توضیح «امر بین امرین» می پردازد و برای آن ده معنا و توجیه از بزرگانی همچون: شیخ مفید، فاضل استرآبادی، محقق کاشانی (فیض) و علامه مجلسی می آورد و سرانجام معنای دهم را که علامه مجلسی بیان فرموده اند، به دلیل مطابق بودن با احادیثی از امام باقر ع و امام صادق ع بر می گزیند. بر اساس تفسیر علامه مجلسی، مراد از «امر بین الأمرین» آن است که هدایت ها و توفیقات خداوند در افعال و کارهای نیک بندگان مؤثر است، ولی نه تا آن حد که شخص بر انجام آن مجبور گردد؛ بلکه ترک آن فعل نیک نیز برای بنده ممکن است. از سوی دیگر، خذلان و غضب خداوند نیز در ترک طاعت ها و انجام گناهان مؤثر است، ولی نه تا بدان حد که شخص قادر بر فعل و ترک نباشد، بلکه در هر حال، می تواند انجام یا ترک فعلی را اختیار کند.