حروف جازمه در عربی

حروف جازمه در عربی

حرف : ( در زبان عربی )
حرف : لفظی است که معنای مستقلی ندارد بلکه به کمک فعل یا اسمی معنایی را می فهماند.

انواع حروف : ( از نظر تأثیر در اعراب کلمات ( حرکت حرف آخر ) بر دو نوع است .

الف - حروف عامل : ( حروفی هستند که اعراب کلمه ی بعد از خود را تغییر می دهند).

1- حروف جر : حروفی هستند که تنها پیش از اسم آمده و باعث جر (کسره «-ِ »یا تنوین جر گرفتن« -ٍ ») آنها می گردند .

حروف جر 17 تا هستند و عبارتند از :

با ء ، تاء ، کاف ، لام ، واو ، مُنذُ ، مُذ ، خَلا
رُبَّ ، حاشا ، مِن ، عَدا ، فِی ، عَن ، عَلَی ، حتی ، اِلی .
مِنْ : از/ بِـ : به وسیله / تَـ : سوگند به / کَـ : مانند / لِـ : برای / وَ ( واو قسم ) : سوگند به / خَلا : به جز / عَدا : به جز / مُذْ : از هنگامِ / مُـنْذُ : از هنگامِ / رُبَّ : چه بسا / حتّی : تا / إلی : به ؛ به سوی ؛ تا / فی : در / عنْ : از ؛ در باره / علی : بر ؛ روی / حاشا : هرگز

مانند: أخرُجُ عَنْ قَریبٍ مِن البیتِ إلی السوقِ بِـالسیّارةِ .

در جمله بالا واژه های «قَریبٍ ، البیتِ ، السوقِ ،السیّارةِ » با حرف جر مجرور شده اند یعنی علامت جر ( ـِـ ـٍـ ) گرفته اند.

2- حروف ناصبه ی فعل مضارع : حروفی هستند که پیش از فعل مضارع آمده و آن را نصب می دهند یعنی منصوب می کنند . حروف ناصبه عبارتند از : ( اَن ، لَن ، کَی ، اِذَن ، حَتّی ،لـِ ، لِکَی ، ) ( عربی دوم )

مانند: أریدُ أنْ أساعـدَ صدیقی لِکَی یَتَعَلَّمَ الدَّرسَ .

دو حرف (لـِ) و (حتّی) از حروف جر هستند، اما هرگاه پیش از فعل بیایند به عنوان عامل نصب عمل می کنند.

در این صورت گویی در دل خود یک حرف ناصبِ « أنْ» در تقدیر دارند .)

(البته در حقیقت، عامل نصب وجود أنْ مستتر بین آن حرف و فعل مابعد می باشد) مانند:

جاءَ موَظَّـفُ الشَّرِکَةِ لِـیُفَـتِّـشَ الحَقائبَ و طَلَبَ مِن زَمیلِـهِ حتّی یُساعـدَهُ .

3- حروف جازمه ی فعل مضارع :حروفی هستند که پیش از فعل آمده و باعث جزم آنها می شوند .
حروف جازمه عبارتند از: لَمْ، لَمّا، لام امر، لای نهی، إنْ شرطیه( عربی دوم )

مثال: لَم یَسمَعْ : نشنید ( مترادف با ما سَمِعَ )/ لَمّا یَسمَـعْ : هنوز نشنیده است / لِـیَنظُـرْ : باید نگاه کند / لا یَـقْـلَقْ : نباید نگران شود / إنْ تَنصُر اللهَ یَنصُرکُم : اگر خدا را یاری کنید خدا شما را کمک می کند.

تذکر : افزون بر حروف بالا، 9 اسم دیگر نیز هست که به عنوان عامل جزم عمل می کنند.

این اسمها عبارتند از: مَنْ: هر کس/ ما: هرچه / مهما: هر گونه / أیّ : هر کدام / حیثما : هر کجا / إذما : هر گاه ، اگر که / مَتـَی : هر گاه/، أینما : هر جا / أنّی: هرجا ، هر وقت

مثال: مَنْ یجتَهِدْ یَنجَـحْ . / ما تَزرَع فی الدُّنیا تَحصُـدْ فی الآخِرةِ ./ مَن لَم یُؤدّبـْهُ الوالِدانِ ، یُؤدِّبـْـهُ الزَمانُ.

4- حروف مشبهة بالفعل : حروفی هستند که در ابتدای جمله های اسمیه آمده و مبتدا را منصوب می کنند و خبر را به حالت مرفوع می گذارند. مانند: إنّ الحارِسَ واقِفٌ أمامَ البابِ .

حروف مشبهه بالفعل عبارتند از: إنَّ، أنَّ، کأنَّ، لَیْتَ، لکنَّ ،لَعَلّ. ( عربی دوم )

5- لای نفی جنس : : لای نافیه ای است که بر سر مبتدا و خبر می آید و مانند حروف مشبهه بالفعل عمل می کند

مانند:لا بلیّةَ أصعَبُ منَ الجهلِ. / لا رَجُـلَ فی الدار. (لا ) ( عربی دوم )

6- حروف شبیه به لیس (ما، لا، إنّ, لاتَ): حروفی هستند که مانند لیس عمل می کنند. یعنی اسم را مرفوع و خبر را منصوب می کنند .

مانند: لا شُجاعُ کاذباً.

7- حروف استثناء : حروف استثناء: در اسلوب استثناء به کار رفته و برای جدا کردن مستثنی از مستثنی منه به می روند .

مانند: لا یَنـجَحُ إلّـا المُـجِـدُّ .

حروف استثناء عبارتند از: الا ّ، عَدا، خَلا، حاشا، غیر، سِوَی. ( عربی سوم )

8- حروف ندا: برای صدا زدن از آنها استفاده می شود مانند: یا علی ُّ.

حروف ندا عبارتند از: أ، أی، أیا، هیا، یا، آ، وا. ( عربی سوم )

وقتی که اسمی دارای « ال» است برای صدا زدن آن از « أیّـها » و یا « أیّـتها » استفاده می کنیم .

مثال : « أیّهـا الناسُ» ، « یا أیّـتها النّفسُ»

ب : حروف غیرعامل :

1- حروف عطف :حروفی هستند که برای پیوند میان دو کلمه یا دو جمله به کار می روند. در فارسی حروف ربط نام دارند.

این حروف عبارتند از: وَ، فَـ ، ثمّ، أوْ، أمْ، لکنْ، بَل، لا. ( عربی سوم )

2- حروف استفهام : ( أ ، هل )

3- حروف استقبال:( تنفیس ) : ( سـ ، سوف ) سین (برای آینده نزدیک) و سوف (برای آینده دور)

4- حروف جواب ( تصدیق ) :نعم، بَلَـی، إی، أجَـل . مانند: قالوا بلی.
5- حرف نفی : (لا، ما، إنْ) لایَبحَثُ عن ، ماشاهَدَ

إنْ: (گاهی معنی نفی دارد که در این صورت جزم نمی دهد)

مانند: إنْ قامَ حمیدٌ. (حمید نایستاد).

6- حرف تعریف : ( ال ) ( عربی دوم ) که باعث معرفه شدن اسم نکره می گردد.
مانند: قالَ : البُلبلُ لِلَّصغرِ . بلبل به شاهین ( باز شکاری ) گفت :
7- واو حالیه : واوی که برسر جمله حالیه می‌آید و جمله پس از آن محلاً منصوب است و به معنای (در حالی که) می‌باشد. ( و ) ( عربی سوم )

8- نون وقایه :هرگاه فعل به ضمیر متکلم وحده (ی) متصل شود ؛ همواره میان فعل و ضمیر یک حرف نون (ن) قرار می‌گیرد که آن را نون وقایه می‌نامند.

مانند : « أ تَــعْـرِفُــنی ؟ آیا مرا می شناسی ؟ » ( تَعْــرِفُ + ــی = تَــعْـرِفُــنی )

9- حروف تنبیه: حروفی هستند که برای هشدار دادن و آگاه نمودن بکار برده می شوند.

حروف تنبیه عبارتند از : (ألا ، ها )

ألا: که فقط بر جمله وارد می شوند: ألا إنّهم هم السفهاء.

ها : مانند « ها . وَصَلتُ ، نِهایةُ الفِراقِ .»

10- لام ابتداء: که برای تأکید به کار می رود: إنهُ لَغفورٌ رحیمٌ.

11- مای کافّه:بر سر حروف مشبهة بالفعل می آید و آنها را از عمل باز می‌دارد. مانند : « إنَّـما اللهُ رحیمُ .»

12-حروف تحضیض: به معنای تشویق و برانگیختن می باشد.

و حروف آن عبارتند از : هَلاّ ، اَلاّ ، لَو ما ، لَو لا

هَلاّ تُکرِمُ مُعَلِّمَکَ - در مضارع تشویق و تحریک فاعل بر انجام کار

هَلاّ ضَربتَ اَخیکَ - غرض توبیخ و ملامت فاعل

13- حرف تفسیر : که برای تفسیر و توضیح کلمه بکار می رود . مانند : اَی ، اَن

فَاَوحینا الیه اَنِ اصنَعِ الفلکَ .

14- حروف مصدری : که هرگاه برفعلی وارد شوند آن فعل درحکم مصدر ومفرد خواهد بود . « اَن ، اَنَّ ، مَا»

اَن تَصوموا خَیرٌلَکُم – وَضاقَت عَلَیهمُ الارضُ بِمارَحُبَت

15- حروف مفاجاة : اِذ ، اِذا

« مفاجاة» به معنای « ناگهان» می باشد. بَینما اَنا جالِسٌ اِذ جاءَ سعیدٌ.

16- حرف ردع و انکار : کَلاّ : أ تَساعِـدُ الظالـمَ ؟ - کَـلّـا .

17- حرف تحقیق : « قَد »

در ماضی برای تحقیق و تقریب بکار می رود مانند : قَداَفلَحَ المؤمنونَ – قَد قامَت الصلاةُ

و در مضارع برای تقلیل بکار می رود . مانند : قَد یَصدُقُ الکذوبُ

18 – نون تأکید : نونی است که بر افعال مضارع، نفی، نهی، جحد، استفهام، امر مخاطب برای تأکید ملحق می شود. نون تأکید دو نوع است: خفیفه (نْ) مانند: یَعْمَلَنْ و ثقیله (نَّ) مانند یَعْمَلَنَّ.

19- حروف زائد : بعضی حروف در جمله زاید واقع می شوند و جز تأکید معنایی را افاده نمی کنند .

مانند : اَن ،اِن ، ما ، مَن ، بِـ ، فَبِما رَحمةٍ مِنَ اللهِ لِنتَ لَهُم

تجزیه حرف :

فِی : حرف جر ، عامل ، مبنی بر سکون
فـَ : حرف عطف ، غیر عامل ، مبنی بر فتح