اخلاق عبادی و بندگی- فراز اول خطبه غدیر (امین ناجی)

امین ناجی در دومین قسمت از این مجموعه با عنوان «اخلاق عبادی و بندگی» به موضوع فراز اول خطبه غدیر و مسئله حمد و ثنای خداوند از سوی پیامبر اکرم(ص) پرداخته که مشروح آن را در ادامه می‌بینید و می‌خوانید.

عبارت کلیدی خطبه غدیر «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ» است اما زمانی که به این خطبه مراجعه می‌کنیم، می‌توان آن را حداقل در ۱۱ قسمت دسته‌بندی کرد. این ۱۱ قسمت شامل بخش‌هایی با عناوین گوناگون همچون حمد و ثنای الهی، فرمان الهی برای یک موضوع مهم، اعلام رسمی ولایت و امامت، معرفی امیر مؤمنان(ع) از سوی رسول خدا(ص)، توجه مردم و امت به مسئله امامت، کارشکنی‌های منافقان، اشاره پیامبر(ص) به پیروان اهل بیت(ع) و مخالفان و معاندان ایشان، موعود و امام عصر(عج)، بیعت، معرفی حلال و حرام و واجبات و محرمات در اسلام و بیعت گرفتن رسمی است. پیامبر اکرم(ص) در بخش پایانی سخنان خود با بیان جملاتی همگان را به بیعت کردن با امیر مؤمنان(ع) دعوت می‌کنند.

خطبه غدیر قابلیت دقت و واکاوی بسیار جدی دارد و نباید فقط از منظر کلامی بدان نگریست. منظری که قصد داریم تا در این موضوع بدان بپردازیم، اخلاق بندگی وعبادی است. چنانچه به فراز اول خطبه غدیر که به حمد و ثنای خدای تعالی می‌پردازد، دقت و توجه کنیم، این‌گونه شروع می‌شود که «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی عَلا فی تَوَحُّدِهِ وَ دَنا فی تَفَرُّدِهِ وَجَلَّ فی سُلْطانِهِ وَعَظُمَ فی اَرْکانِهِ؛ ستایش خدای را سزاست که در یگانگی‌اش بلند مرتبه و در تنهایی‌اش به آفریدگان نزدیک است؛ سلطنتش پرجلال و در ارکان آفرینش‌اش بزرگ است».

زمانی که به فراز اول خطبه غدیر و بخش حمد و ثنای خدا می‌نگریم، مشاهده می‌کنیم که پیامبر(ص) در گام اول صحبت از حمد و ثنای الهی کرده و در بخش دوم به سراغ شهادت می‌روند. «وَأَشْهَدُ أَنَّهُ الله ألَّذی مَلَأَ الدَّهْرَ قُدْسُهُ؛ و گواهی می‌دهم که او «الله» است. همو که تنزهش سراسر روزگاران را فراگیر کرده است». همچنین، در بخش بعدی می‌فرماید «أَحْمَدُهُ کَثیراً وَأَشْکُرُهُ؛ او را ستایش فراوان و سپاس جاودانه می‌گویم». زمانی که به این فراز دقت می‌کنیم، مشخص می‌شود که در این گزاره‌های تحمیدی که در آغاز خطبه وجود دارد، چند نکته قابل دقت است.

اول اینکه تمامی کارها در امور اجتماعی و فردی، عبادی و زندگی ما باید با حمد الهی همراه باشد. نکته دوم استمرار سپاس و دوام آن است که به عنوان یک ادب اسلامی در اخلاق بندگی برای حفظ ارتباط انسان با خدای تعالی قابل دقت است. نکته سوم شهادت دادن است که نوعی اعلام شهادت و ایجاد یک ارتباط کاملا تنگاتنگ بین پیامبر(ص) و خداست و ما نیز هر روزه در نماز و بحث تشهد همین ارتباط را با خداوند متعال برقرار می‌کنیم و این مسئله در نمازهای یومیه ما کاملا قابل مشاهده است.

در فرازهای دیگری از این بخش اول که به حوزه اخلاق بندگی و تحمید بازمی‌گردد، پیامبر(ص) اطاعت از خدای تعالی را با عباراتی نظیر «أَسْمَعُ، اطیعُ، ابادرُ و استسلمُ» بیان می‌کنند. این چهار واژه مراحل یک ارتباط دقیق و درست انسان با خالق خود را نشان می‌دهد و ما می‌توانیم به عنوان یک اخلاق نیک در این خطبه از پیامبر اکرم(ص) به عنوان اسوه و نمونه حسن بهره‌برداری کرده و در زندگی خود در مواجهه و در حضور خدای تعالی از آن استفاده کنیم و برای بندگان او نیز این‌گونه باشیم.