دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi

پرسش: تعریف قیاس اقترانی و استثنائی در منطق؟پاسخ: قیاس مجموعه‌اى فراهم آمده از چند قضیه است که به صورت یک واحد در آمده و به نحوى است که لازمه قبول آنها قبول یک قضیه دیگر است.[۱] مثال: هر انسان حیوان است (قضیه ی اول)؛ هر حیوان جسم است (قضیه دوم)؛ پس هر انسان جسم است.(نتیجه)تقسیم‌ قیاس‌قیاس در یک تقسیم اساسى، به دو قسم: اقترانى و استثنائى، منقسم مى‌گردد.هر قیاسى مشتمل بر حداقل دو قضیه است؛ یعنى از یک قضیه قیاس تشکیل نمى‌شود. به عبارت دیگر، یک قضیه هیچ گاه مولّد نیست؛ دو قضیه آن گاه قیاس تشکیل مى‌دهند و مولّد مى‌گردند که با نتیجه مورد نظر بیگانه نباشند.[۲]قیاس اقترانیاقترانى منسوب به اقتران است. مى‌گویند قیاس اقترانى، و مقصود از آن، قیاسى است که «نتیجه یا نقیض نتیجه در آن، بالفعل موجود نباشد، بلکه به نحو بالقوه موجود باشد.[۳]به عبارت واضح‌تر: نتیجه، گاهى به صورت پراکنده در مقدمتین موجود است؛ یعنى هر جزء (موضوع و یا محمول در حملیه، و مقدّم یا تالى در شرطیه) در یک مقدمه قرار گرفته است، و گاهى یک جا در مقدمتین قرار گرفته است. اگر به صورت پراکنده در مقدمتین قرار گیرد «قیاس اقترانى» نامیده مى‌شود:آهن فلز است (صغرى)؛ هر فلزى در حرارت منبسط مى‌شود (کبرى)؛ پس آهن در حرارت منبسط مى‌شود (نتیجه).[۴]قیاس استثناییاگر قیاس به نحوى باشد که «نتیجه» یک جا در مقدمتین قرار گیرد - با این تفاوت که با کلمه‌اى از قبیل: «اگر»، «هر زمان» و یا «لکن» یا «امّا» توأم است - چنین قیاسى را «قیاس استثنائى» گویند. مثلًا ممکن است چنین بگوییم: اگر آهن فلز باشد در حرارت منبسط مى‌شود؛ آهن فلز است؛ پس در حرارت منبسط مى‌گردد یا مثالی دیگر: اگر عمل به سحر مطلقا حرام باشد، آموزش آن هم باید حرام باشد. لکن آموزش سحر، حرام, ...ادامه مطلب

قیاس مع الفارق یعنی چه؟مغالطه تمثیل ناروا یا مقایسه نادرست یا قیاس مع‌الفارق (به انگلیسی: False analogy یا Argument from analogy) وقتی روی می‌دهد که شخصی در هنگام استدلال از شباهت‌های آشکار و مشخص دو چیز به یکدیگر، شباهت‌های دیگری را نتیجه‌گیری کند در حالیکه این شباهت‌ها نامعلوم بوده و نیاز به بررسی و اثبات دارند.[۱] مغالطه تمثیل نوعی استدلال استقرایی است - در استدلال استقرایی، مقدمات استدلال از نتیجه به صورت محتمل پشتیبانی می‌کنند. - به بیانی ساده مقایسه نادرست یعنی سرایت حکم یک امر به امر دیگر بدون آن که شباهت کاملی میان آن‌ها وجود داشته باشد. در منطق به مقایسه، تمثیل گفته می‌شود.یکی از معروف‌ترین مغالطه‌های شناخته شده در این زمینه تمثیل ساعت‌ساز در کتاب الهیات طبیعی نوشته ویلیام پیلی است. او ادعا می‌کند که همانطور که یک ساعت پیچیده که با نظم کار می‌کند سازند‌ه‌ای هوشمند دارد پس این جهان و موجودات زنده با ساختارهای پیچیده و منظم هم سازنده‌ای دارند. ریچارد داوکینز در کتاب ساعت‌ساز نابینا استدلال او را رد می‌کند.[۲]ساختار مغالطهP و Q ویژگی‌های مشترک و شبیه به هم b , a و c را دارند.بر اساس آزمایش و مشاهده مشخص شده است که P ویژگی x را دارد.در نتیجه Q هم ویژگی x را دارد.[۳]مثال‌ها«همانطوری که یک هواپیما با این همه پیچیدگی و شگفتی سازنده‌ای دارد پس این جهان پیچیده و شگفت هم سازنده‌ای دارد»آیا همانطوری که سازنده هواپیما مرده است سازنده جهان هم مرده است و آیا همانطوری که خالق هواپیما در کار خود خطاهایی داشته خالق جهان هم در کار خود خطاهایی دارد.«یک بار معاون رییس جمهور آمریکا گفت: من هیچ وقت با رییس‌جمهور مشاجره نمی‌کنم زیرا نباید با بازیکن خط حمله بحث کرد»در حقیقت، مغالطه تمثیل با, ...ادامه مطلب

قیاس مع الفارق، قیاس فاقد جامع میان اصل و فرع است. تعریف قیاس مع الفارق، مقابل قیاس به الغای فارق بوده و به قیاسی گفته می‌شود که در آن میان اصل و فرع جامعی وجود ندارد؛ یعنی علت در فرع با علت در اصل هیچ گونه مشابهت و مماثلتی ندارد؛ به بیان دیگر، علت در فرع نه در ذات و نه در جنس با علت در اصل، همانند نیست. توضیح در قیاس، شرط است که در فرع، علتی مانند علت اصل وجود داشته باشد تا از راه این تشابه حکم اصل به فرع سرایت داده شود، چه این تشابه در ناحیه ذات باشد، ← مثال « اسکار » در قیاس نبیذ به خمر ، و چه در ناحیه جنس باشد، مثل: قیاس وجوب » قصاص در اعضای بدن «به وجوب» قصاص در نفس »، زیرا در هر دو تعدی وجود دارد، هر چند در یکی تعدی و اعتدا به عضو، و در دیگری به نفس است، اما در جنس جنایت و تعدی، به هم شباهت دارند.بنابراین، اگر در قیاس، چنین شرطی علت مماثل محقق نباشد به آن قیاس مع الفارق گفته می‌شود. ← نمونه دیگر علمای اهل سنت در تقسیم مال « مشفوع فیه » اختلاف دارند؛ « حنفی » ‌ها می‌گویند: تقسیم مال به حسب تعداد شرکا و به تساوی صورت می‌گیرد، ولی بیشتر علمای اهل سنت معتقدند تقسیم آن میان شرکا به نسبت سهم الشرکه آنها است، به دلیل قیاس « مال مشفوع فیه » به غلات و ثمرات حاصل از زمین، به این جامع که هر دو از حقوق ملک شمرده می‌شوند و چون در غلات و ثمرات زمین، تقسیم به حسب سهم الشرکة است، در مال مشفو, ...ادامه مطلب

قیاس منصوص العله : معناى قیاس نزد شیعه و اهل سنت متفاوت است . قیاس مورد قبول شیعه قیاس منصوص العله یا قیاس منطقى است که قطع آور است . در این نوع قیاس شارع علت و فلسفه حکم را بیان مى کند و جائى براى اجتهاد شخصى باقى نمى ماند . مثلا اگر گفته شد : الخمر,اولویت، ...ادامه مطلب