كتاب الجيم اثر ابوعمرو شيبانى، اولین، معجم لغت در تاريخ عرب و تنها اثر برجاى مانده از مؤلف است. كتاب در سه مجلد توسط ابراهیم ابيارى، عبدالعليم طحاوى و عبدالكريم عزباوى تحقيق شده است.قصد ابوعمر از نوشتن اين كتاب تدوين واژگان ناآشنا و دور از ذهن بوده است و گفتهاند وى پس از گردآورى اشعار قبايل، لغات دشوار آنها را در كتاب الجيم شرح و تفسير كرده است.ساختاركتاب از دو مقدمه و 28 باب به تعداد حروف زبان عربى تشكيل شده و مؤلف هر باب را به يكى از حروف الفبا اختصاص داده است. كلمات مذكور در درون هر باب از قاعدهى خاصى پيروى نمىكنند و در آنها ترتيب حروف دوم و سوم رعايت نشده است.گزارش محتواوجه تسميهى كتاب به درستى روشن نيست. برخى گفتهاند ابوعمرو كلمهى «جيم» را «ديباج» معنى كرده و اين نام را بدين جهت براى كتاب خود برگزيده كه خواسته است آن را در نكويى و كمال به ديباج همانند كند. برخى نيز احتمال دادهاند كه وى به تقليد از نضر بن شميل كه گويا نخستين كتاب الجيم از او بوده اساس كار را بر ترتيب حروف از حيث «جهر» و «همس» نهاده، و از اين ميان حروف جيم را كه از حروف «مجهورهى شديده» است، سرآغاز كتاب خود قرار داده است. اگر اين احتمال صحيح باشد بايد كسانى پس از ابوعمرو ترتيب كتاب را دگرگون كرده، ضمايمى بر آن افزوده باشند. اما از سوى ديگر، نسخ قديمى اين اثر كه متعلق به اواخر سده سوم هجرى است ترتيب كنونى رعايت شده است.مؤلف تصريح مىكند كه همه كلمات موجود در الجيم را به صورت سماعى از عرب بيابانى برگرفته است. در واقع مىتوان گفت نزدیکى ابوعمرو به زمان جاهليت كتاب او را از اين جهت ممتاز كرده است.در كتاب نقل قولهاى بسيار ديده مىشود به طورى كه صفحات الجيم مملو از «قال و انشد» مىباشد. استفاده از اشعار , ...ادامه مطلب