فهرست نجاشی (فهرست أسماء مُصنّفی الشیعة)

فهرست">فهرست أسماء مُصنّفی الشیعة یا رجال نجاشی یکی از اصول چهارگانه شیعه در علم رجال است. مؤلف آن ابوالحسین احمد بن علی بن احمد نجاشی (م۴۵۰) این اثر را به عنوان فهرستی برای اسامی مؤلفان شیعه تألیف کرده و در آن تنها نام بزرگانی را آورده که کتاب و اثری از خود به یادگار گذاشته‌اند. اهمیت کتاب نجاشی آن است که به جهت تقدم کتاب و تخصص نویسنده بر همه کتب رجالی مقدم است.

احمد بن علی بن احمد بن عباس بن محمد بن عبد الله بن ابراهیم بن محمد بن عبد الله نجاشی در سال ۳۷۲ هجری در شهر کوفه به دنیا آمد.[۱]پدر او نیز از محدثین و بزرگان شیعه است. کنیه وی بنا بر تحقیق «ابوالحسین» و لقب او «نجاشی» است.

انگیزه نگارش
نجاشی در مقدمه کتاب، انگیزه تألیف این اثر را سرزنش عده‌ای از مخالفان شیعه درباره عدم پیشینه علمی این فرقه بیان کرده است. وی می‌نویسد:

«سید مرتضی از مخالفان ما (اهل سنت) نقل نمود که شما شیعیان نه سَلَفی دارید و نه مُصَنّفی؛ از آن جایی که این ادعا غیر عالمانه است خواستم جواب آن را داده باشم، لذا در حد استطاعتم نام مصنفین شیعه را جمع‌آوری نمودم.»[۲]

تاریخ نگارش
تألیف این کتاب به میانه سالهای ۴۱۹ تا ۴۳۶ هجری برمی‌گردد؛ چنانکه در آن به وفات محمد بن عبدالملک تبان (م۴۱۹) اشاره شده و از سویی هنگام نام بردن از سید مرتضی (م۴۳۶) عبارت «أطال الله بقاءه» به کار رفته است.[۳]

روش تألیف
در کتاب، ابتدا مؤلفین عصر پیامبر(ص) یا نزدیک به زمان ایشان و سپس بقیه صاحبان آثار بر اساس حروف الفباء ذکر شده‌اند. در ترتیب افراد فقط حرف اول نام لحاظ شده و ترتیب حروف دیگر نام و نام پدر و... رعایت نشده است. عنایت الله قهپایی از عالمان قرن یازدهم، کتاب را بر اساس حروف الفبا مرتب نمود تا استفاده از آن آسانتر شود و فوایدی نیز به آن افزود که متأسفانه نسخۀ آن موجود نیست و چاپ فعلی کتاب بر اساس همان ترتیب مؤلف است.

نجاشی در این کتاب، قریب به هزار نفر از نویسندگان شیعه را ذکر می‌کند و اگر هم غیر شیعیان (مانند اهل سنت، واقفی، زیدی و فطحی) را ذکر کند، آن را یادآور می‌شود.[۴] او، در رجال خود در مجموع ۱۴۱ مورد راویان را به جهت ضعف و فساد مذهب و اعتقاد آنان و ضعف در نقل احادیث تضعیف کرده است.[۵]

منابع کتاب
نجاشی، مآخذ خویش را نام برده و بدین شکل از کتبی که در اختیارش بوده یاد می‌کند. وی از اساتید بزرگ و متخصص در رجال و حدیث مانند حسین بن عبیدالله غضائری، ابن نوح سیرافی، شیخ مفید و... بهره برده و از آثار پیشینیان نظیر ابو عمرو کشی، محمد بن حسن بن ولید و ابن عقده نیز نقل می‌کند.[۶]

اهمیت کتاب
کتاب نجاشی از جهت تقدم کتاب و تخصص نویسنده بر سایر کتب رجالی برتری دارد. از ویژگی‌های مهم این کتاب این است که نقل قول‌های نجاشی از غیر ثقه نیست و هر گاه بخواهد از غیر ثقه نقل کند آن را با تعبیر «قال فلان» یا «ذکر فلان» می‌آورد یا ثقه‌ای مانند شیخ مفید را واسطه قرار می‌دهد.

وی به جرح و تعدیل راویان نیز می‌پردازد. ضمن آنکه گزارش‌های منحصر به فردی درباره زندگانی ائمه در بردارد و از عرضه برخی آثار بر معصوم یاد کرده است.[۷]

نسخ کتاب
نسخه‌ای از کتاب که به خط فضل بن محمد عباسی و مربوط به سال ۱۰۲۱ هجری است از نسخه‌هایی نوشته شده که اصل آن‌ها از نسخه‌ای به خط ابن ادریس حلی است و خط سید عبدالکریم بن طاووس و سید محمد بن سید موسوی نیز بر آن نسخه موجود است.
نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی مربوط به سال ۹۶۷ق.
نسخه‌ای در کتابخانه تبریز مربوط به سال ۹۸۱ که از نسخه سال ۵۵۱ق نوشته شده نیز موجود است.[۸]

موضوعات مرتبط: حدیث
برچسب‌ها: فهرست أسماء مُصنّفی الشیعة , فهرست نجاشی , مقدمه قاموس الرجال , علم الرجال , علم رجال دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi...