محقق حلی

ساخت وبلاگ

ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی(۶۰۲-۶۷۶ق)، مشهور به محقق حلی و محقق اول، فقیه، اصولی و شاعر شیعه در قرن هفتم. هرگاه در آثار فقها، کلمه «محقق» بدون قرینه و نشانه‌ای ذکر شود، او مورد نظر است.

علمایی چون علامه حلی، ابن داود حلی، سید عبدالکریم بن طاووس و ابن سعید حلی از شاگردان اویند. وی مورد احترام خواجه نصیرالدین طوسی بود. شرایع الاسلام و المختصر النافع فی فقه الامامیة از آثار اوست.


ولادت و تحصیلات
محقق حلی در سال ۶۰۲ق در شهر حله به دنیا آمد. ادبیات عرب را که زبان مادری‌اش بود به‌خوبی فراگرفت، هیئت و ریاضیات و منطق و کلام را به مقدار لازم تحصیل نمود. آنگاه فقه و اصول را پیش پدر دانشمندش حسن بن یحیی و از محضر فقهای مشهور حله مانند محمد بن جعفر ابن نما و سید فخار موسوی، شاگردان فقیه نامی ابن ادریس حلی تکمیل نمود. او در صبح پنج شنبه ۱۳ ربیع الاول ۶۷۶ق از بالاترین نقطه منزلش افتاد و در سن هفتاد و چهار سالگی درگذشت و در حله به خاک سپرده شد.[۱]

اساتید
پدرش شمس الدین حسن بن یحیی حلی.
محمد بن جعفر ابن نما.
ابوالمکارم ابن زهره. البته اینکه او شاگرد ابن زهره باشد محل تردید است. استاد مطهری می‌نویسد محقق در سال ۶۷۶ درگذشته است و قطعا نمی‌توانسته درس ابن زهره را که در سال ۵۸۵ درگذشته است درک کرده باشد.[۲]
ابوحامد نجم الاسلام محمد حلبی.
شمس الدین ابوعلی فخار بن معد موسوی.
سید مجد الدین علی بن حسن عریضی.
تاج الدین حسن بن علی بن دربی.[۳]
شاگردان
تعداد شاگردان او در مقاطع مختلف زندگی خویش بیش از ۴۰۰ نفر بوده است از جمله می‌توان به اینان اشاره کرد:

علامه حلی خواهر زاده‌اش.
ابن داود حلی.
ابن ربیب آدمی.
سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس.
سید مجد بن علی بن طاوس.
مجد بن الشیخ الامام ملک الادبا.
شیخ عبدالعزیز بن سرایای حلی.
حسن ابی طالب یوسفی صاحب کشف الرموز فی شرح النافع.
محمد بن علی کاشی.
فخرالمحققین.
علی بن یوسف حلی برادر علامه حلی.
محمد بن شمس الدین محمد کوفی.[۴]
تالیفات
آثار قلمی و فکری محقق بسیار عمیق و انشا او بسیار روان است و کتابهای متعددی از او انتشار یافته است که صاحب ریحانه الادب و صاحب ریاض العلماء، چهارده جلد از آنها را نام می‌برند:

شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام: این کتاب ازنظر لفظ و معنی، یکی از بهترین کتابهای فقه شیعه است و از سوی فقها و مجتهدین عالیقدر مورد توجه خاص قرارگرفته است و شروح و تعلیقه‌ها و توضیحات متعددی بر آن نگاشته‌اند که کتاب جواهرالکلام در ۴۳ جلد بزرگ نمونه‌ای از آن است. کتاب شرایع به برخی از زبان‌های زنده جهان (فارسی، روسی، فرانسوی، آلمانی و اردو) نیز ترجمه گردیده است و در دانشکده هاو مراکز قضایی مورد استفاده است.

المختصر النافع فی فقه الامامیة: این کتاب مفید و گزیده شده از شرائع است. این کتاب به علت اختصار و فراگیرندگی آن مورد توجه محافل علمی و تحصیلی قرار گرفته است و کتاب ریاض المسائل از سید علی طباطبایی، شرح آن می‌باشد.

النافع فی مختصر الشرائع

المعتبر فی شرح مختصر النافع

المعارج فی اصول الفقه

نهج الوصول الی معرفة علم الاصول

تلخیص الفهرست که ملخص فهرست شیخ طوسی است.

استحباب التیاسر لاهل العراق

شرح نکت النهایة (در فقه امامیه)

الکهنة در منطق

مختصر المراسم تلخیص کتاب مراسم نوشته سلّار بن عبدالعزیز دیلمی.

المسائل الغریة

المسائل المصریة

المسلک فی اصول الدین

نکت النهایة[۵]

شعر و ادب

محقق حلی از گروه فقیهان شاعر است. اشعار او حاوی نکات اخلاقی، عرفانی، حکمت‌آمیز و به صورت مشاعره، مکاتبه و خطاب به پدر و دوستانش سروده است.[۶]

از نگاه دیگران
علامه حلی در اجازه‌نامه‌ای که به خاندان زهره داده، درباره او نوشته است:

«کان هذا الشیخ افضل اهل عصره فی الفقه» (این عالم بزرگ، فقیه‌ترین مردم روزگار خویش بوده است).[۷]
محدث نوری او را این چنین می‌ستاید:

«کشف کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تا کنون هیچ انس وجنی با آن‌ها انس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفا و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است، خداوند متعال اشعه رحمت آشکار و پنهان خود را نثار قبر او کند و در بهشت جایگاه شایسته و مکان عالی به او عنایت فرماید.»
سید حسن صدر صاحب کتاب تاسیس الشیعه می‌نویسد:

«انگشت قلم، عاجز از بازشماری اوصاف اوست. او کتاب شرایع الاسلام دارد که به مثابه قرآنِ فقه است. کتاب معروف النافع، المعتبر، و دیگر المعارج در اصول فقه دارد و در علم کلام، رسالات و تالیفاتی دارد که در فهرست کتاب‌های مفصل آمده است و از مجلس عالی درس او بیش از ۴۰۰ مجتهدِ آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتی تاکنون بر احدی نصیب نگردیده است. وفات او در حله در ماه ربیع الاخر سال ۶۹۶ رخ داده است و بر قبر شریف او در حله قبه بلندی قرار دارد که هم اکنون مورد تبرک و زیارت علاقمندان قرار می‌گیرد.»[۸]
شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به صاحب معالم او را بدین گونه یاد می‌کند:

«اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»[۹]
ابن داود حلی، شاگرد محقق، در کتاب رجالش درباره او می‌نویسد:

«محقق یکتای عصر خویش و گویاترین اهل زمان و منطقی‌ترین آنان بود، فردی که حضور ذهن سریع داشت.»[۱۰]
شهید مطهری در وصف او گوید:

«در فقه کسی را بر او مقدم نمی‌شمارند. در اصطلاح فقها، هرگاه «محقق» به طور مطلق گفته شود، مقصود همین شخص بزرگوار است. فیلسوف و ریاضی‌دان بزرگ، خواجه نصیرالدین طوسی با او در حله ملاقات کرده است و در جلسه درس فقهش حضور یافته است. کتاب‌های محقق مخصوصا کتاب شرایع در میان طلاب یک کتاب درسی بوده و هست و فقهای زیادی کتب محقق را شرح کرده یا حاشیه بر آن نوشته‌اند.»[۱۱]


پانویس
مدرس، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۵، ص۲۳۶؛ فرطوسی، تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ۱۳۹۳ش، ص۳۳۱.
مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ج۳، ص۸۱-۸۲.
امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۹۱؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۱۸۸.
افندی، عبدالله، ریاض العلما، ج۱، ص۱۰۴؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۱۸۳.
مدرس، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۵، ص۲۳۵.
امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۸۹.
امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۸۹.
صدر، سید حسن، تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص۳۰۵-۳۰۶.
امین، سید محسن، اعیان الشیعة، ج۴، ص۸۹.
مجله مکتب اسلام، سال سوم، شماره اول، ص۶۴، ۶۵، مقاله آقای دوانی.
مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ج۳، ص۸۱-۸۲.


منابع
افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
امین‌، سیدمحسن‌، اعیان‌ الشیعه‌، بیروت‌، ۱۴۰۳ق.
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان.
صدر، سید حسن، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، تهران، اعلمی، ۱۳۷۵ش.
مجله مکتب اسلام، سال سوم، شماره اول، ص۶۴-۶۵، نوشته علی دوانی.
مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، قم، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، قم، انتشارات صدرا.


موضوعات مرتبط: حدیث
برچسب‌ها: محقق حلی , معتبر محقق حلی , علامه حلی , رجال , رجال 1 دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi...
ما را در سایت دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi دنبال می کنید

برچسب : نویسنده : drmostafavia بازدید : 331 تاريخ : سه شنبه 28 آذر 1396 ساعت: 17:24

خبرنامه