مشاکلت، ذکر شیء به لفظ غیر مقرر آن، به سبب مجاورت و به قصد یکنواخت گویی را میگویند.
تعریف
«مشاکله» (هم شگل گویی) از صنایع بدیعی و ادبی به کار رفته در قرآن است. این صنعت در همه زبانهای طبیعی بشری کاربرد دارد؛ به طور مثال اگر کسی از شما بپرسد «کجای شما درد میکند؟» و شما در پاسخ او بگویید «من فقط جیبم و کیفم درد میکند» مرادتان این است که مشکل یا بیماری جسمی ندارید؛ ولی مشکل و ضعف مالی دارید. به کار بردن درد طبق کاربرد اولیه آن درباره جیب و کیف، یکنواخت گویی یا مشاکله است. برخی از صاحبنظران، مشاکله را چنین تعریف کردهاند: ذکر شیء به لفظی غیر از لفظ مقرر برای آن، به سبب مجاورت آن لفظ.
کند گر بر تو ظلم از کین بد اندیش {تو هم آن ظلم کن بر وی میندیش
ظلم در مصرع دوم به معنای جزا و پاداش عمل بد است که به مناسبت مجاورت با ظلم اول، به این لفظ تعبیر شده است.
مثالهای مشاکله در قرآن
۱. (تعلم ما فی نفسی ولا اعلم ما فی نفسک). [۱]
در این آیه، حضرت عیسی علیهالسّلام به خداوند میگوید تو میدانی در نفس من چیست؛ ولی من نمیدانم در نفس تو چیست. خداوند دارای نفس ، دل ، ذهن ، ضمیر و مانند آنها نیست؛ ولی چون ابتدا از آن سخن گفته شده، در ادامه هم از آن سخن گفته است.
این شیوه و صنعت که از محسنات معنویه است و در قرآن فراوان یافت میشود - از جمله درباره استهزا ، مکر ، نسیان و خدعه که به خدا نسبت داده میشود - همه از باب مشاکله است.
۲. (انما نحن مستهزؤون الله یستهزیء بهم…). [۲]
۳. (نسوا الله فنسیهم). [۳]
۴. (ومکروا ومکر الله). [۴]
۵. (فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه). [۵]
۶. (وجزاء سیئة سیئة مثلها). [۶] [۷] [۸] [۹] [۱۰] [۱۱] [۱۲]
پانویس
۱. مائده/سوره۵، آیه۱۱۶.
۲. بقره/سوره۲، آیه۱۴ - ۱۵.
۳. توبه/سوره۹، آیه۶۷.
۴. آل عمران/سوره۳، آیه۵۴.
۵. بقره/سوره۲، آیه۱۹۴.
۶. شوری/سوره۴۲، آیه۴۰.
۷. خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۱.
۸. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۳۲۲.
۹. خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۱.
۱۰. بستانی، بطرس، ۱۸۹۸ - ۱۹۶۹، محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة، ص۴۷۸.
۱۱. زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۳، ص۳۷۸.
۱۲. حسینی، جعفر، ۱۳۲۳-، اسالیب البیان فی القرآن، ص۴۴۸.
منبع
فرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «مشاکلت».
موضوعات مرتبط: علوم قرآن و حدیث ، علوم قرآن ، وبلاگ علوم قرآن و حدیث ، تفسیر
برچسبها: صنعت ادبی , مشاکلة , مشاکلت , تفسیر , تفسیر قرآن دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi...
ما را در سایت دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : drmostafavia بازدید : 454 تاريخ : شنبه 25 آذر 1396 ساعت: 15:23