قاموسُ الرّجال محمدتقی شوشتری

قاموسُ الرّجال کتابی رجالی به زبان عربی اثر محمدتقی شوشتری. این اثر در نقد کتاب تنقیح المقال نوشته شده است. نویسنده آن مدعی است که در این کتاب اشتباهات و ایرادات کتاب تنقیح المقال را برطرف نموده است. مؤسسه نشر اسلامی این کتاب را در ۱۲ جلد منتشر کرده است. از نویسنده قاموس الرجال به دلیل لحن تند او در این کتاب انتقاد شده است.

نویسنده کتاب قاموس الرجال محمدتقی شوشتری (درگذشته ۱۴۱۶ق) از علمای علم رجال در قرن چهاردهم قمری است. وی این کتاب را در نقد و شرح کتاب تنقیح المقالِ عبدالله مامقانی و به زبان عربی نوشته است.

نامگذاری

شوشتری قصد داشت کتاب خود را «تصحیح تنقیح المقال» نام‌گذاری کند؛ اما به پیشنهاد برخی از اطرافیان آن را قاموس الرجال نامید که سرانجام با همین نام چاپ شد.[۱] آقا بزرگ تهرانی از آن به «تعلیقات تنقیح المقال»[۲] و «حواشی تنقیح المقال»[۳] یاد کرده است. همچنین از آن با نام «شرح تنقیح المقال» نیز یاد می‌شود.[۴] گفته شده است نام کامل آن «قاموس الرجال؛ قاموس عام لاحوال جمیع رواة الشیعه و محدثیهم بسبک بدیع و دقیق لم یسبقه غیره من الکتب الرجال» بوده است.[۵]

انگیزه نگارش

محمدتقی شوشتری ابتدا نقد‌ها و تعلیقه‌های خود بر تنقیح المقال را که به مدت چهار سال (۱۳۵۴-۱۳۶۰ق) به طول انجامید در حاشیه نسخه‌ای از کتاب تنقیح المقال، یادداشت می‌کرد، سپس آنها را کامل نمود و به پیشنهاد آقابزرگ تهرانی به صورت کتابی مستقل آن را منتشر نمود.[۶]
شوشتری در مقدمه قاموس الرجال گفته است، طولانی بودن برخی از بخش‌ها، وجود اشتباه اطلاعات مربوط به راویان هم‌نام، مشخص نبودن روش مامقانی در معرفی اصحاب ائمه و نیامدن شرح‌حال برخی از راویان در کتاب تنقیح المقال، از جمله دلایلی بود که او را واداشت تا دست به نگارش کتاب قاموس الرجال بزند.[۷]

روش نویسنده

شوشتری در قاموس الرجال، راویان و اصحاب ائمه را به ترتیب حروف الفبا معرفی کرده است.[نیازمند منبع] او ابتدا بخشی از عبارت‌های مامقانی را می‌آورد، سپس با عبارت «أقول» دیدگاه خود را مطرح می‌کند. همچنین دیدگاه رجالیان (بیشتر رجالیان متقدم) را درباره راویان ذکر می‌کند.[۸] در مواردی که مامقانی به شرح‌ حال راوی نپرداخته، شرح‌ حال او را می‌آورد. او مدعی است که در تنقیح المقال در نام برخی از اصحاب، تحریف و تصحیف رخ داده است و در مواردی به منشأ اشتباهات مامقانی می‌پردازد و دلیل تحریف‌ها و تصحیف‌های او را نیز ذکر می‌کند.[۹]
شوشتری برای اشاره به اصحاب هریک از معصومان و کتب رجالی از رمزهایی استفاده کرده است.[۱۰]

ساختار

قاموس الرجال یک مقدمه و چهار بخش و یک خاتمه دارد. مقدمه در ۲۸ فصل، مطالب مختلفی از جمله برخی ایرادات کتاب تنقیح المقال، مبنای انتقادات شوشتری درباره نظرات مامقانی و توضیح برخی از اصطلاحات رجالی را دربردارد.[۱۱] شوشتری همچنین در مقدمه قاموس الرجال مدعی است که در این کتاب به جزء برخی از مهملین که در ذکر نام آنان فایده‌ای نبوده شرح‌ حال همه راویان را گرد آورده است.[۱۲]
سپس به معرفی راویان در چهار بخش پرداخته است:
بخش نام‌ها: در ابن بخش به معرفی ۸۵۶۷ راوی پرداخته است. بیشتر حجم کتاب مربوط به همین بخش است.[۱۳]
بخش کنیه‌ها: در این بخش ابتدا توضیحی درباره کنیه داده سپس به معرفی راویانی که به کنیه شناخته می‌شوند پرداخته است.[۱۴] او در این بخش ۱۲۷۶ راوی را معرفی کرده است.[۱۵]
بخش القاب: در این بخش ۴۲۴ راوی معرفی شده‌اند.[۱۶]
بخش زنان راوی: در این بخش ۵۲۱ راوی زن را معرفی کرده است.[۱۷]
خاتمه: نقد خاتمه تنقیح المقال.[۱۸] او در آن ۳۳ فایده رجالی ذکر کرده است.[۱۹]

انتقاد

از کتاب قاموس الرجال انتقادهایی شده است. برخی از آنها عبارتند از:
استفاده از رمز در اسامی کتاب‌ها و ائمه.
ذکر نکردن شماره جلد و صفحه منابع.
همچنین برخی به دلیل لحن تند،[۲۰] وجود عبارت‌های نامناسب و طولانی بودن شرح‌حال برخی از راویان در این کتاب از نویسنده آن انتقاد کرده‌اند.[۲۱]

وضعیت انتشار

قاموس الرجال به سال ۱۳۷۹ق در ۱۱ جلد در تهران منتشر شد. سپس شوشتری سه جلد به عنوان ملحقات به آن افزود و در سال ۱۳۷۸ش در ۱۴ جلد در تهران منتشر شد و در پایان جلد یازدهم این چاپ رساله سهو النبی نویسنده نیز آمده بود.[۲۲] مؤسسه نشر اسلامی نیز این کتاب را در سال ۱۴۱۰ق در ۱۴ جلد منتشر کرد.[۲۳] سپس مطالب سه جلد اخیر در سایر مجلدات درج شد و کتاب در سال ۱۴۲۴ق در ۱۲ جلد منتشر گردید. در جلد دوازدهم رساله‌های فی تواریخ النبی و الآل و الرسالة المبصره (در احوال ابی‌بصیر)نیز چاپ شده است.

موضوعات مرتبط: علوم قرآن و حدیث ، وبلاگ علوم قرآن و حدیث ، آزمون دکتری علوم قرآن و حدیث ، حدیث
برچسب‌ها: قاموسُ الرّجال , محمدتقی شوشتری , تنقیح المقال , مامقانی , رشته علوم قرآن و حدیث دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi...