تفسیر المحیط الاعظم سید حیدر آملی

تفسیر المُحیط الأعظم و البَحرُ الخِضَمّ فی تَأویل کتاب الله العَزیز المُحکم تفسیر قرآن نوشته سید حیدر آملی عالم شیعی قرن هشتم است. سید حیدر در تفسیر آیات که فقط جلد اول و دوم آن به صورت دست‌نویس در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود بوده، روش عرفانی بر اساس مکتب اهل بیت را دنبال کرده است.

درباره مؤلف

نوشتار اصلی: سید حیدر آملی
سید حیدر آملی، عارف شیعی قرن ۸ق. بر اساس نوشته‌های خود او می‌توان تاریخ تولدش را ۷۱۹ یا ۷۲۰ق دانست. وی ابتدا در آمل، خراسان، استرآباد و اصفهان به تحصیل علوم عقلی و نقلی پرداخت و آن‌گاه در حدود سن ۲۵سالگی به زادگاه خود بازگشت. در بازگشت، حاکم طبرستان، فخرالدوله حسن، او را گرامی داشت و او را وزیر خود ساخت.

نام کتاب
المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تاویل کتاب الله العزیز المحکم. این نام را مؤلف پس از پایان مقدمات هفتگانه و شروع به تفسیر فاتحة الکتاب آورده است و ظاهرا نام کامل و اسم با مسمای این تفسیر همین نام است و به همین علت، سید محسن موسوی تبریزی این عنوان را برای این تفسیر انتخاب نموده است.
المحیط الاعظم و الطود الاشمّ فی تاویل کتاب الله العزیز المحکم. این عنوان را مؤلف در مقدمات کتاب نص النصوص آورده است.
المحیط الاعظم فی البحر الخضم. این نام در صفحه اول نسخه تفسیر بعد از کلمه «...و سمّیته» آمده است و لکن از آنجا که این جمله به طور خاص به خط مؤلف نیست، نمی‌تواند مورد اعتماد باشد.[۱]
تاریخ نگارش و انگیزه تألیف
سید حیدر آملی کتاب تفسیر المحیط الأعظم را در سال ۷۷۷ قمری در هفت جلد به پایان رسانده است.[۲] سید حیدر انگیزه تالیف تفسیر را چنین بیان می‌کند:
«پس از تالیف چند کتاب و رساله به زبان فارسی و عربی که به چهل عدد می‌رسد حق تعالی مرا به تاویل قرآن کریم امر و فرمان داد و من بعد از آن تفسیری عرفانی در هفت جلد بزرگ نوشتم و آنرا به محیط اعظم و طود اشم در تاویل کتاب الله عزیز محکم نامیدم. و همچنین این تفسیر در نهایت حسن و کمال تدوین شد و در غایت فصاحت و بلاغت به توفیق ربانی ظهور کرد به طوریکه قبل از من احدی همچون من کتابی مانند این ننگاشته است».[۳]
گرایش تفسیری
سید حیدر در این کتاب خواسته متنی جامع تأویل و تفسیر به نحوی که تأویلات آن بر وفق مشرب اهل توحید و اهل حقیقت بوده و در عین حال حتی ظاهر آن هم از قاعده پسندیده اهل بیت خارج نباشد به دست دهد. روشن است جوهر عقیدتی و عملی شیعی-صوفیانه سید حیدر با مختصات ویژه خود و تأثرش از مکتب ابن عربی در این تفسیر، جاری و ظاهر است.[۴]
نواقص مجلدات
از هفت جلد تألیف شده، فقط جلد اوّل که مشتمل بر مقدّمات مفصّل هفتگانه است و نیز جلد دوّم که مشتمل بر تفسیر و تأویل آیات سوره حمد و قسمتی از آیات سوره بقره می‌باشد، در اختیار است و ۵ جلد دیگر که ادامه تفسیر است در دست نیست و آدرس و نشانی هم از آنها نیست.[۵]
چاپ
این تفسیر در چهار جلد که مشتمل بر مقدمات تفسیر محیط اعظم است با تحقیق و تقدیم و تعلیقه سید محسن موسوی تبریزی توسط مؤسسه فرهنگی و نشر نور علی نور در سال ۱۳۸۰ش به چاپ سوم رسیده است.

موضوعات مرتبط: علوم قرآن و حدیث ، تفسیر
برچسب‌ها: تفسیر المحیط الاعظم , سید حیدر آملی , المحیط الاعظم , تفسیر عرفانی , علوم قرآن و حدیث دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi...