من بلغه عن النبی شیء من الثواب فعمله کان اجر ذلک له و ان کان رسول الله لم یقله

اخبار من بلغ روایات بيانگر اعطای پاداش بر عمل به مقتضای حدیث مشتمل بر آن را گویند. از اخبار من بلغ در اصول فقه، مبحث حجج و امارات، ذيل قاعده تسامح در ادلّه سنن بحث شده است.

اخبار من بلغ به احادیث بیان گر حکمِ عمل کننده به حدیث، به امید ثواب منقول اطلاق می‌شود.

تعریف اخبار من بلغ

«اخبار من بلغ» اخباری است با این مضمون که اگر در روایات ضعیف منسوب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) وعده پاداش و اجر بر انجام عملی آمده باشد و کسی آن عمل را به شوق رسیدن به آن پاداش انجام دهد، به ثواب آن می‌رسد، اگر چه در واقع چنین کلامی از رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) صادر نشده باشد.

مقتضای اخبار من بلغ اين است که چنانچه کسی به حديثی- که در بردارنده ثوابی برای انجام يا ترک عملی است-دست يابد و برای نيل به آن ثواب، به مقتضای حديث عمل کند، پاداش آن به وی داده می‌شود؛ هر چند حديث، آن گونه که نقل شده، نباشد.

بیان نمونه

مانند: صحیحه « هشام بن سالم » از امام صادق (علیه‌السلام):

«من بلغه عن النبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) شیء من الثواب فعمله کان اجر ذلک له و ان کان رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله) لم یقله؛ اگر روایتی از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مورد ثواب بر انجام عملی، به شخصی برسد و او به همین قصد به آن عمل کند، اجر و ثواب آن عمل را می‌برد، هر چند پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)آن را نفرموده باشد». [۱]
اخبار زیادی در این باب وارد شده است که همگی دارای چنین مضمونی می‌باشد.

دیدگاه موجود در مورد اخبار من بلغ

در مورد «اخبار من بلغ» دو نظریه وجود دارد:

۱. «اخبار من بلغ» به عنوان احتمال ثواب، دلالت بر استحباب می‌کند، نه به عنوان خود عمل؛ یعنی این اخبار، در جایی که روایت ضعیفی، برای دو رکعت نماز خاص، ثواب نقل کرده است، نمی‌گوید آن دو رکعت نماز مستحب است، بلکه می‌گوید چون در آن نماز، احتمال ثواب هست، شما به عنوان «محتمل الثواب»، و یا به بیان دیگر، به عنوان احتیاط، می‌توانید آن را به جا آورید؛ از این رو، انجام آن عمل به عنوان احتیاط است، مانند سایر اوامر احتیاطی. بنابراین، اخبار من بلغ با احتیاط منافات ندارد.
« شیخ انصاری » بر این نظر است که اخبار من بلغ بر استحباب نفس عمل دلالت ندارد و ترتب ثواب، مستلزم کشف امر مولوی نیست.

۲. مرحوم «آخوند» معتقد است بعضی از این اخبار، مثل صحیحه « هشام بن سالم » دلالت بر استحباب نفس عمل می‌کند و ما از ترتب ثواب، استحباب عمل را کشف می‌کنیم.
ثمره این دو قول این است که بنا بر نظر اول، به استحباب عمل نمی‌توان فتوا داد، بلکه انجام آن رجائاً و به امید مطابقت با واقع، مستحب است؛ اما بنا بر نظر دوم، به استحباب عمل می‌توان فتوا داد.

از نظر شهید صدر

نکته:

شهید صدر (رحمه الله) درباره این اخبار چهار وجه را مطرح کرده است:
۱. در مقام جعل حجیت برای مطلق بلوغ خبر می‌باشد؛
۲. در مقام انشای حکم استجباب واقعی نفسی برای بلوغ خبر به عنوان ثانوی می‌باشد؛
۳. ارشاد به حکم عقل بر حسن احتیاط و ثواب بردن محتاط می‌باشد؛
۴. انشای وعد مولوی است برای مصلحتی که در نفس وعد وجود دارد.
وی خود تلفیقی از وجه سوم و چهارم را می‌پذیرد. [۲] [۳] [۴] [۵] [۶] [۷] [۸] [۹]

مفاد اخبار من بلغ

در اين که مفاد اخبار من بلغ ارشاد به حکم عقل است به حسن انقیاد و امتثال امر مولا و ترتّب ثواب بر آن- هر چند واقعيّت، چيزی جز آن باشد که رسيده است- يا اسقاط شرايط حجيّت خبر در خصوص مستحبات- به اين معنا که در احاديث دلالت کننده بر استحباب چيزی، عدالت و وثاقت راوی شرط نيست- اختلاف است. بنا بر نظر دوم که دستاورد آن، قاعده تسامح در ادلّۀ سنن است فقیه می‌تواند با استناد به خبر ضعیف، به استحباب چيزی فتوا دهد، بر خلاف نظر اول. [۱۰]

پانویس

۱. ↑ بحارالانوار، مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ج۲، ص۲۵۶.
۲. ↑ دروس فی علم الاصول، صدر، محمد باقر، ج۲، ص۱۷۶.
۳. ↑ آراؤنا فی اصول الفقه، طباطبایی قمی، تقی، ج۱، ص۴۰۴.
۴. ↑ مصباح الاصول، خویی، ابوالقاسم، ج۲، ص۲۵.
۵. ↑ منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۵، ص(۵۰۸-۵۰۳).
۶. ↑ انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، خمینی، روح الله، ج۲، ص(۱۳۳-۱۳۱).
۷. ↑ کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۴، ص(۵۳۶-۵۲۶).
۸. ↑ سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱۱، ص۴۸۳.
۹. ↑ کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، ص۳۵۲.
۱۰. ↑ مصباح الاصول، خویی، ابوالقاسم، ج۲، ص۳۱۸-۳۲۰.

منبع
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۲۸، برگرفته از مقاله «اخبار من بلغ».

فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۳۲۵.

موضوعات مرتبط: علوم قرآن و حدیث ، حدیث ، آشنایی با مفاهیم کلی علوم قرآنی
برچسب‌ها: احادیث من بلغ , اخبار من بلغ , امام صادق ع , علوم قرآن و حدیث , من بلغه عن النبی شیء من الثواب دکتر مصطفوی | Dr. Mostafavi...